Vooroordelen en kinderboeken (NL)

Sinds de Black Lives Matter protesten in 2020 is er in de hele wereld, ook in Nederland, meer aandacht voor racisme en discriminatie. Het onderwerp wordt vaker besproken aan talkshow tafels, er wordt meer over geschreven, en ook in de politiek neemt de aandacht voor het onderwerp toe. Discriminatie en racisme kan voortkomen uit het hebben van vooroordelen. Maar wat hebben kinderboeken hiermee te maken?

Vooroordelen zijn meningen of assumpties over iemand die je vormt op basis van tot welke groep iemand in je hoofd behoort en die niet op feiten gebaseerd zijn. Bij het zoeken naar oplossingen om racisme en discriminatie terug te dringen, is een belangrijke vraag dan ook: hoe en wanneer ontwikkelen mensen vooroordelen? Over deze hoe-vraag hebben tal van wetenschappers verschillende theorieën opgesteld (zie bijvoorbeeld Levy & Hughes, 2009). Ook de wanneer-vraag wordt steeds vaker onderzocht. Want in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, hebben ook kinderen al op jonge leeftijd vooroordelen over mensen die er anders uitzien dan zij (Raabe & Beelmann, 2011).

Ook bij kinderen in Nederland zien we dit terug. Zo vroegen wij in een onderzoek aan witte kinderen tussen de 6 en 8 jaar oud naast wie ze (niet) zouden willen zitten, met wie ze (niet) zouden willen spelen, en wie ze zouden willen uitnodigen voor hun kinderfeestje (de Bruijn et al., 2020). De deelnemende kinderen konden kiezen uit foto’s van andere kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd, maar die een verschillend etnisch voorkomen hadden. De deelnemende kinderen kozen als antwoord op de positief geformuleerde vragen vaker voor een wit kind op de foto dan voor een zwart kind of een kind met een Midden-Oosters voorkomen. Als antwoord op de negatief geformuleerde vragen kozen ze juist het minst vaak voor een wit kind op de foto.

Een belangrijke theorie over het verminderen van vooroordelen is de intergroup contact theory. Deze theorie stelt dat het hebben van contact met mensen met een andere etnische achtergrond dan jijzelf (interetnisch contact) vooroordelen over mensen met deze achtergrond vermindert (Pettigrew & Tropp, 2006). Ook onder kinderen lijkt dit te werken (Tropp & Prevonost, 2008), maar het is niet altijd vanzelfsprekend dat kinderen met verschillende etnische achtergronden met elkaar in contact (kunnen) komen. Ook indirect contact blijkt echter bij te kunnen dragen aan het verminderen van vooroordelen.

Indirect contact kan in verschillende vormen voorkomen, bijvoorbeeld via het zien van voorbeelden van interetnisch contact in je omgeving (extended contact, Wright et al., 1997), of door het kennis maken met andere achtergronden in verschillende vormen van media (parasocial contact, Schiappa, 2005). Inderdaad, dat is waar de kinderboeken naar voren komen. Eerder onderzoek in het Verenigd Koninkrijk heeft namelijk laten zien dat kinderen die boeken lazen waarin personages met hun eigen etnische achtergrond bevriend waren met personages met een andere achtergrond daarna minder sterke vooroordelen hadden over deze andere achtergrond (Cameron et al., 2006). Kinderboeken bieden dan ook een toegankelijke mogelijkheid om kinderen indirect kennis te laten maken met verschillende culturen en etnische achtergronden, en daarmee ook nog eens vooroordelen te verminderen.

Maar hoe divers is het aanbod in kinderboeken? Om een goed beeld te krijgen van boeken waarvan de kans groot is dat Nederlandse kinderen eraan worden blootgesteld hebben wij de representatie van personages van kleur in populaire kinderboeken in Nederland onderzocht (de Bruijn et al., 2021a). Voor dit onderzoek maakten we een selectie van boeken die tussen 2009 en 2018 in de toplijsten stonden van meest uitgeleende en verkochte boeken, of die een prijs hadden gewonnen. Binnen deze selectie hebben we de etniciteit van alle personages in de boeken die gericht waren op kinderen van 6 jaar of jonger geanalyseerd, en de verhouding vergeleken met cijfers over de Nederlandse bevolking van het CBS. Hieruit bleek dat in deze selectie van populaire Nederlandse jeugdboeken personages van kleur ondervertegenwoordigd waren.

Kinderen van kleur in Nederland hebben daarom relatief minder mogelijkheden om boeken te lezen over personages die op hun lijken en om rolmodellen die op hun lijken te vinden in boeken. Daarnaast is de kans groot dat ouders die hier niet specifiek op letten onbewust weinig kinderboeken met etnische diversiteit voorlezen aan hun kinderen, waardoor witte kinderen weinig ervaring op doen met indirect interetnisch contact en weinig leren over andere culturen via boeken. Dit kan bijdragen aan wat kinderen als normaal en de norm gaan zien, en op die manier vooroordelen in de hand werken. Ook subtiele stereotypen die soms nog in kinderboeken voorkomen (de Bruijn et al., 2021b) kunnen effect hebben, vergelijkbaar met sluikreclame.

Als ouder heb je te maken met veel factoren die meespelen bij het uitkiezen van een nieuw voorleesboek. Denk bijvoorbeeld alleen al aan het taalniveau en de interesses van je kind, en aan eerdere favoriete boeken. Sommige ouders zijn misschien allang blij als er een boek gevonden is waar hun kind enthousiast van wordt. Toch is het ook belangrijk om je bewust te zijn van de boodschap over diversiteit die het boekenaanbod overbrengt. De keuze voor boeken kan immers een impact hebben op de normen en het wereldbeeld dat aan kinderen wordt meegeven.

Ymke de Bruijn

Universiteit: Universiteit Leiden

Afdeling: Leiden University College

Favoriete drankje: Zwaar Blond of Tripel biertjes

Volg Ymke de Bruijn en haar onderzoek middels de onderstaande links:

Twitter: https://twitter.com/ymkedebruijn, Linkedin: https://www.linkedin.com/in/ymkedebruijn/

Medewerkerspagina universiteit Leiden: https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/ymke-de-bruijn

Verwijzingen

de Bruijn, Y., Amoureus, C., Emmen, R. A. G., & Mesman, J. (2020). Interethnic prejudice against Muslims among White Dutch children. Journal of Cross-Cultural Psychology, 51(3-4), 203-221. https://doi.org/10.1177/0022022120908346

de Bruijn, Y., Emmen, R. A. G., & Mesman, J. (2021a). Ethnic diversity in children’s books in the Netherlands. Early Childhood Education Journal, 49,413-423. https://doi.org/10.1007/s10643-020-01080-2

de Bruijn, Y., Emmen, R.A.G., & Mesman, J. (2021b). What do we read to our children? Messages concerning ethnic diversity in popular children’s books in the Netherlands. SN Social Sciences, 1, 206. https://doi.org/10.1007/s43545-021-00221-7

Cameron, L., Rutland, A., Brown, R., & Douche, R. (2006). Changing children’s intergroup attitudes toward refugees: Testing different models of extended contact. Child Development, 77(5), 1208-1219. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2006.00929.x

Levy, S. R., & Hughes, J. M. (2009). Development of racial and ethnic prejudice among children. In T. Nelson (Ed.,), Handbook of Prejudice, Stereotyping, and Discrimination (p. 23-42). Psychology Press.

Pettigrew, T.F., & Tropp, L.R. (2006). A meta-analytic test of intergroup contact theory. Journal of Personality and Social Psychology, 90(5), 751-783. https://doi.org/10.1037/0022-3514.90.5.751

Raabe, T., & Beelmann, A. (2011). Development of ethnic, racial, and national prejudice in childhood and adolescence: A multinational meta-analysis of age differences. Child Development, 82, 1715–1737. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2011.01668.x

Schiappa, E., Gregg, P. B., & Hewes, D. E. (2005). The parasocial contact hypothesis. Communication Monographs, 72(1), 92-115.

https://doi.org/10.1080/0363775052000342544

Tropp, L. R., & Prenovost, M. A. (2008). The role of intergroup contact in predicting children's interethnic attitudes: Evidence from meta-analytic and field studies. In S. R. Levy & M. Killen (Eds.), Intergroup attitudes and relations in childhood through adulthood (p. 236–248). Oxford University Press.

Wright, S. C., Aron, A., McLaughlin-Volpe, T., & Ropp, S. A. (1997). The extended contact effect: Knowledge of cross-group friendships and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 73(1), 73-90.