Wie wint schrijft geschiedenis, maar klopt deze wel? Interview een Wetenschapper: Uzume Zoë Wijnsma

Wat is jouw naam?

Uzume Zoë Wijnsma

Waar doe je op dit moment jouw onderzoek? Ik werk momenteel voor de Universiteit Leiden, binnen het Leiden Institute for Area Studies (LIAS). In augustus zet ik mijn werk voort aan de Ludwig Maximilans-Universiteit van München.

Wat is het onderwerp van jouw onderzoek?

Mijn onderzoek is gericht op het Perzische Rijk (ca. 550 – 330 v.C.). In de 6e tot en met de 4e eeuw v.C. besloeg het Perzische Rijk een enorm gedeelte van west Azië en het oosten van het Middellandse Zeegebied. Op het hoogtepunt strekten de grenzen van Macedonië tot en met Afghanistan, en van Sudan tot en met Georgië. Het wordt ook wel het eerste “wereldrijk” in de geschiedenis genoemd. Binnen dit Rijk ben ik vooral geïnteresseerd in de regio’s van Egypte en Babylonië (hedendaags zuid Irak), en specifiek in de Egyptische en Babylonische opstanden die tegen de Perzen gevochten werden.

Hoe ben je geïnteresseerd geraakt in dit onderwerp?

Mijn interesse in het Perzische Rijk is op de middelbare school begonnen. Op het gymnasium lazen we namelijk Griekse teksten uit de 5e en 4e eeuw v.C., de tijd van het klassieke Athene. Denk aan Herodotus, die bekend staat als de eerste historicus uit de geschiedenis, of aan de filosofen Plato en Aristoteles. Een aantal van deze auteurs noemen de Perzen en hun gigantische rijk. De Perzen waren immers een grote bedreiging voor de Grieken, die met moeite hun onafhankelijkheid van het Perzische Rijk wisten te behouden. Tijdens mijn studie Oude Culturen van de Mediterrane Wereld in Leiden heb ik mijn interesse in de Perzen verder ontwikkeld. Ik wilde graag weten wat we over de Perzen wisten op basis van niet-Griekse bronnen, en hoe het Perzische Rijk ervaren werd door mensen die daadwerkelijk binnen Perzische grenzen leefden.

Zou je iets meer kunnen vertellen over de opstanden die in Perzisch Egypte en Irak plaats hebben gevonden?

De eerste opstanden ontstonden in ca. 522 v.C., toen er een troonopvolgingscrisis was in Iran. De Perzische koning, Cambyses, was gestorven, zijn broer werd vermoord, en een man die slechts in de verte verwant was aan het koningshuis, Darius I, claimde de troon. Tijdens deze politieke chaos braken er opstanden uit in verschillende delen van het rijk, waaronder in Egypte en Babylonië. De opstanden werden uiteindelijk neergeslagen door de legers van Darius I. Na de crisis van 522 v.C. kwam Babylonië nog tweemaal in opstand, en Egypte ca. vier keer. Het doel was telkens onafhankelijkheid van het Perzische Rijk te verkrijgen, en weer te leven onder een lokale vorst.

Wat de exacte redenen achter de opstanden waren is lastig te achterhalen. Een aantal veranderingen die de Perzen in de Egyptische en Babylonische samenleving hadden doorgevoerd, hebben echter ongetwijfeld een rol gespeeld. Ten eerste moesten beide landen – net als andere provincies in het Perzische Rijk – grote hoeveelheden tribuut en belasting betalen aan de Perzische regering. Ten tweede werden de hoogste posten in het leger en civiele bestuur veelal door Perzen bezet; de macht van Egyptische en Babylonische beambten werd beperkter. Ten derde kwam er meer aandacht voor feesten, rituelen en monumentale bouw in Iran – het centrum van het Perzische Rijk – terwijl zulke zaken in Egypte en Babylonië in toenemende mate marginaal werden. Dit laatste element ging hand in hand met deportaties, waarbij grote groepen Egyptische en Babylonische arbeiders in Iran aan het werk werden gezet. Het is belangrijk om te noemen dat de opstanden deze situatie mogelijk hebben verergerd. De meeste opstanden werden namelijk neergeslagen door Perzische legers, waarna er repercussies volgden. Opstandelingen werden geëxecuteerd, gebouwen werden vernield, en lokale beambten die verdacht werden van deelname konden uit hun posten worden gezet. Er is slechts één opstand die succesvol is geweest: in ca. 400 v.C., meer dan een eeuw na de Perzische veroveringen, wist Egypte onafhankelijk te worden van het Perzische Rijk. Een aantal decennia daarna veroverden de Perzen de provincie weer terug.

Hoe onderzoek je dit?

Wanneer je het Perzische Rijk bestudeert, staan er tal van bronnen tot je beschikking. Eén bronnengroep heb ik al genoemd: de Griekse teksten uit de 5e en 4e eeuw v.C. Andere bronnen zijn het Oude Testament (ook daar wordt het Perzische Rijk genoemd), en natuurlijk alles wat er in de afgelopen eeuwen is opgegraven in het voormalig Perzische gebied. Denk aan inscripties op paleismuren in zuidwest Iran, kleitabletten in Irak, papyri in Egypte, beschreven potscherven in Israël, en graven in Turkije. Voor mijn onderzoek naar de Egyptische en Babylonische opstanden zijn vooral de Griekse teksten, de Perzische koningsinscripties, en de bronnen die zijn opgegraven in Egypte en Irak belangrijk. Daarbij gebruik ik vooral bronnen die gepubliceerd zijn. Om deze te consulteren moet ik naar de bibliotheek, en stoffige boeken openslaan (hoewel er, gelukkig, steeds meer online wordt gezet). Ik ben echter ook wel ‘ns op bronnen gestuit die nog niet gepubliceerd zijn, maar wel relevant bleken voor mijn onderzoek. Denk bijvoorbeeld aan een spijkerschrifttablet in een Europees museum, of een rotsinscriptie in de woestijn van Egypte. Op zulke momenten kwam mijn kennis van hiërogliefen en spijkerschrift goed van pas – dan moet je namelijk zelf met vertalen aan de slag! Vaak zijn dat de leukste momenten.

Wat is het meest verassende/opmerkelijke wat je hebt ontdekt?

Onder historici van het Perzische Rijk zijn de opstanden in Babylonië goed bekend. Dit komt grotendeels door de enorme hoeveelheid bronnen die daar zijn opgegraven: we hebben duizenden Babylonische teksten tot onze beschikking, waarvan een deel aan de opstanden te linken valt. Zo weten we welke regio’s van Babylonië in opstand kwamen, welke lagen van de bevolking er het meest mee te maken hadden, en hoe lang de opstanden duurden. Bij de Egyptische opstanden ligt de situatie anders. De meeste van deze opstanden worden genoemd door Griekse historici, wiens betrouwbaarheid in twijfel is getrokken. Egyptische bronnen die aan de opstanden gelinkt kunnen worden zijn er relatief weinig. Het resultaat is dat de Egyptische opstanden soms gebagatelliseerd zijn geweest: ze zouden niet zo lang geduurd hebben als dat Griekse historici claimen, en ze zouden slechts een klein gedeelte van Egypte beïnvloed hebben. Mijn onderzoek heeft echter het tegenovergestelde uitgewezen. Als we de Egyptische bronnen grondig bestuderen, wordt het duidelijk dat de meeste opstanden een aantal jaar hebben geduurd (vs. een paar maanden in Babylonië), en dat ze op grote delen van Egypte een impact hebben gehad. Deze conclusie verandert uiteraard ons begrip van Perzisch Egypte.

Wat kunnen we leren van deze geschiedenis?

Het Perzische Rijk is een belangrijke periode geweest in de geschiedenis van de mensheid. Met haar enorme omvang is het Rijk bijvoorbeeld een cruciaal onderdeel geweest in de globalisering van de wereld: nog nooit werden zoveel mensen verenigd onder één staat. Grootschalige migratie – zowel vrijwillig als gedwongen – zorgde voor toenemende interactie tussen etnische groepen, en vergemakkelijkte het uitwisselen van kennis, ideeën en verhalen. Met mijn onderzoek hoop ik bij te dragen aan een beter begrip van de ontstaansgeschiedenis en het functioneren van dit wereldrijk. Hoe kwam het dat de Perzen zo’n groot gebied wisten te veroveren, terwijl vorige staten dat niet gelukt was? En hoe wisten ze dit twee eeuwen lang bij elkaar te houden?

Waar kunnen we meer vinden over jouw onderzoek?

Mijn promotieonderzoek is deel van een groter project in Leiden, genaamd Persia and Babylonia. Op de website van het project (http://persiababylonia.org) valt van alles te vinden, zoals lezingen, blogs, en publicaties van mij en mijn collega’s. Daarnaast schrijf ik van tijd tot tijd een blog over mijn onderzoek voor Faces of Science, een project van Nemo kennislink en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (https://www.nemokennislink.nl/facesofscience/wetenschappers/uzume-zoe-wijnsma/). Ben je geïnteresseerd in de oudheid, en op zoek naar toegankelijke informatie? Neem dan vooral een kijkje!

Wat is jouw favoriete bier/drankje

Dat wisselt per seizoen - maar op het moment ben ik gek op Ginger Beer. Overigens is dat ook het enige soort bier waar ik geen nee op zeg (ik ben altijd meer een wijn persoon geweest).